Υπάρχουν βαθιά μέσα μας κρυμμένες λέξεις και φράσεις βλάχικες που κάποιες φορές ούτε θυμόμαστε ότι υπάρχουν. Το γεγονός ότι έχουμε χάσει την επαφή που είχαμε με το χωριό καθώς και το ότι μιλάμε σπάνια τα βλάχικα στις νέες μας πατρίδες, μας έκαναν να ενθουσιαζόμαστε και να νοσταλγούμε κάποιες από αυτές τις βλάχικες εκφράσεις, όταν τις ακούμε ξανά. Μια καταγραφή αυτών των ξεχασμένων βλάχικων εκφράσεων θα προσπαθήσω να κάνω σήμερα στο μέτρο του δυνατού και όσο με βοηθά η μνήμη μου .
Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω όμως εξ αρχής δύο πράγματα:
Ø Πρώτον, το παρακάτω κείμενο δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επιστημονικό άρθρο, αποτελεί απλά μια καταγραφή λέξεων, και εκφράσεων, από τα παιδικά μου χρόνια τις οποίες πολλές από αυτές χρησιμοποιώ, αν και σπάνια, ακόμη και σήμερα. Πρόκειται λοιπόν απλά και μόνο για μια μεταφορά μέρους της προφορικής μας παράδοσης με κάπως ευχάριστο τρόπο καθώς και μια ομαδοποίηση με προσωπικά κριτήρια και μόνο.
Ø Δεύτερον, το κείμενο απευθύνετε κατά κύριο λόγο σε ανθρώπους που μιλάνε τα βλάχικα ή τουλάχιστον μπορούν να τα καταλάβουν και μπορούν να αντιληφθούν την Λιβαδιώτικη κουλτούρα και παράδοση. Κάποιες εκφράσεις ή λέξεις είναι αδύνατον να μεταφραστούν και να δώσουν το ακριβές νόημα τους στα ελληνικά.
Πώς να εξηγήσεις, να μεταφράσεις και να δώσεις σε κάποιον να καταλάβει τι σημαίνει στα βλάχικα του Λιβαδίου « ν ΄κ΄τζού κίκουτ » ;
Πάμε λοιπόν ένα ταξίδι να θυμηθούμε λέξεις και φράσεις χωρισμένες σε κάποιες ας τις πούμε κατηγορίες.
Υπάρχουν λοιπόν εκφράσεις και επίθετα που σχετίζονται με:
«ευστροφία ή εξυπνάδα»
Κιάρντι ντι μιντούα – χάνει από το μυαλό
Λο παϊλιού- πήρε το άχυρο- καβάλησε το καλάμι
Λι αρίκ κρούντι –τα πετάει άψητα ,ομά
Αρίκ τρουάχαλι- πετάει πέτρες
Ουάρι ντι γκούσ- την έχει από το λαιμό
Ιάστι τ’ λα Γιαντώνη, τ’ του χιάρι –είναι για τον Άγιο Αντώνη ,για τα σίδερα
Νούι νκάλι-δεν είναι στο δρόμο
Πλιόμπου- βαρίδιο από το νήμα της στάθμης
Κιρντούτου-χαμένος
Σκιζάρε-γκρέντα-λέμνου-ξύλο
Λουλουίτου- βούρλου-σαχούλκου- τρελαμένος
Τρουντουίτου-κουνημένος
Χασκαντούρου-αφηρημένος
Τρόχαλου- πέτρα
Νου λ’ τάλι κουβάτα-δεν κόβει η κούτρα του
«ευκινησία ή σβελτάδα»
ούνλου μούτι αλάντου αμπούτι- το ένα σηκώνει το άλλο μυρίζει
βα αλγκιάσκ λόκλου-θα ασπρίσει τον τόπο
τζόνι ντι τζουνιάπινου σ’κούρλου κα ντι πιάπινου-δυνατός σαν πουρνάρι και κώλος σαν αγγούρι
πιάπινου αμάρου- αγγούρι πικρό
μπιστριμέ-μπλ’γκ’ντάνου-κουτσάνου-φαγητά…
κουλέου-λουκάνικο
κουφουιμπράνου…
την «αναμονή»
ν’ αρκάς κιάλια πρ γκρέντσ-μας έριξες το δέρμα πάνω στις γκρέντες
ν’ μεταφάψιμου-ξαναγίναμε
ντ’νγκνίμου…ν’ αουσ’ς….ν’ στικουρ’μ…ντ’νγκνίμου τ’ νισιάνι…μι πλ’σκνίι…ν’ τλίις…αγλισίι…
Ν’ αλγκίρ όκλιλι-μας άσπρισαν τα μάτια
ν’ αράσις ιθκάτιλι-μας έτριψες τα σωθηκά
ν’ αντουνάς γκουβόρου-μας μάζεψες κουβάρι
βα αβιάμ μουρίτ’ ούν νίλι ντι όρι-θα είχα πεθάνει χίλιες φορές
μ’ αυτούς που «φεύγουν»
σλό νούκα-πήρε το λαιμό του
ντά τέίλιου-δίνει τα τέλια
λ΄γίνι γιουκαθάρα-έρχεται ο Άγιος που καθαρίζει
λ’ βίνι χτυπαριάου-του ήρθε χτύπημα
λ’ γίνι σουσκίρλου…σλό πουθαρόουλου…
λι μκάρ’ αρίζλου-του έφαγαν το ρύζι
τσου απουρτ΄αράσα-το κουβάλησε το ράσο
λ’ σι αστ’ντζι σούφλιτλου-λ’ις΄σούφλιτλου-του τελειώνει η αναπνοή
σλό πέρλου-πήρε το μαλλί του…
ασκ’π΄-τελείωσε
ζγκρλιί όκλιλί-του γύρισαν τα μάτια
ντά τσουάρλι –χτυπάει τα πόδια
λι αρκάρ τσάρ’ ν’ κάπου-του ρίξανε χώμα στο κεφάλι
λό κάλια τσια μάρια-πήρε το μεγάλο δρόμο
«ευχές, απειλές και κατάρες»
Κίκουτ’σι σγίν’-σταγόνα να σου έρθει…
Μπιλιάουα σι σγίν’…
Σι σι τάλι νκάλι…
Χάρλου στι’αντούν –ο χάρος να σε μαζέψει.
Νου ν’ κριάπ’ χιάρια…
Βα τα αντούκου μάιλιου-θα σου φέρω το Μάι
Σι νού τα’ αρ’ντ μπούτζα-να μην σου γελάσει το χείλι
Τσι σλό νταράκλου τάτσα-που σου πήρε ο διάολος τον πατέρα
Βα λου κάλκ’ μαρόιλιου-θα τον πατήσει τον γάτο
Κασι τι μπάγκ του μ’ν’ βα βέτζ-αν σε βάλει στο χέρι θα δείς
Σι νού λκάλκ π’τούνα –να μην πατήσει το πόδι του
Ντ’ πρ’ έλου-βάρα επάνω του
Κα σι λιάου μάσα, φούρκα,ούντα-εάν πάρω την μασιά ,το ξύλο, την βρεγμένη
Ου άρι ντι που ούσ’-την έχει πίσω από την πόρτα
Βα σ’ ντά πουάρκα, -θα σου δώσει τον κόπανο
Βα λιάου μάιλιου- θα πάρω τον κόπανο
Τσου άρι μπουφουτίτ’-σου την είχε μέσα στο νερό...
Λιάρι σ’ντου κ’τσούλ’-τα έχει κάτω από το καπέλο του
Στα κ’ βα τάλι γκρέντα-φαίνεται θα κόψει την γκρεντιά
«συμπεριφορά»
Αντόβγινε-ξεδιάντροπε
Πάρου ντι γκάρντου-παλούκι από μπαξέ
Π’ρ’μπάτκου-στρ’μπίκου-τουρμπάτου-αντούρλου- στραβόξυλο
Απόντου-αόρατου- απών, αόρατος
Ουρσούσκου…κατώτιρου…
φαγητό και λαιμαργία
Λινγκιρτζ…
Λουπάτα-φτυάρι
Λυκουφάγουμα…
Αλίξουρου, Αφίσκιου- λαίμαργος
Νιαπουκάτου, ατζούνλου-νηστικός
τους «φίλους μας τα ζώα»
κουφάλ’ ντι φουρνίτσ- κουφάλα μυρμηγκιών
όρκου αλου πόρκου-όρκος του γουρουνιού
πάστι βάκα-βόσκει την αγελάδα
κ’ τσάουα-σκύλα
πράβντα-μουλάρι
πόρκου-γουρούνι
αρίτσου-σκαντζόχοιρος
«συνύπαρξη» και «ανεκτικότητα»
σι ντιπιράρ…
σι πιτρούμσιρ…
σι τσουτσουίρ’…
σι απιτρουσίρ’…
ι τα’λιάρ’-σφάχτηκαν
σι αντράρ’ π’ρ’τσ’κι, πιργέλιου, τσ’τιάλι….
Καθι ούνου ακάσ’ σ’ κούρλου ντι που κάσ’-ο καθένας σπίτι του και ο κώλος πίσω από το σπίτι…
Ι φάψι ντρ’μπόλιου…
Ου τα’λέ πίτα-έκοψε την πίτα
Τσ’ αρμάσιρ’ τσίου τσίου-έμειναν μόνοι τους
Αφουμάρ’ μπουχάρλου-κάπνισαν τον καπνοδόχο
«καθαριότητα» και «αρχοντιά»
Μπουρλουγκόσου…
Αμπουτσ’του…
Νιλάτου-άπλυτος
Ντισπιτικόσου…
Αρουτζινάτου…
Τ’νιβιντιάρι-δεν βλέπετε…
Ντχνόσου…
Μπιντουκλιόσου-ψειριάρης
Κουρμπιτόσκυλου-γυφτόσκυλο
Κίρλα…
Ζβαρνιάρου…
Βουάχα…
Ματσόλου…
Σίγουρα κάποια από τα παραπάνω δεν μπόρεσαν να μεταφραστούν η να αποδοθούν γραπτά όπως πρέπει, καθώς δεν υπάρχει βλάχικο αλφάβητο η γραφή. Σίγουρα έχουμε ξεχάσει και άλλες λέξεις η εκφράσεις ή και κατηγορίες ολόκληρες.
Επιστημονικό κείμενο δεν ήταν, μα πιστεύω πως ούτε «κουρκουμπέτι χιάρτι», ούτε «κόλια μπόλια» ούτε «ντι λα λι λα κατί» πολύ δε περισσότερο ούτε «μιτσούνι ντι λα Γκατζούνη» μπορεί να πει κάποιος πως ήταν. Μια καταγραφή ήταν για να περάσουμε τουλάχιστον ευχάριστα την ώρα μας διαβάζοντας. και ας ελπίσουμε πως δεν θα φανούν χρήσιμα τα παραπάνω επίθετα στις γυναίκες μιας και τα περισσότερα απευθύνονταν σε άντρες.
Και εδώ τελειώσαμε και αυτή την φορά και όπως λέει μια φράση :
«πιάτι λάτι,ασπιλάτι σ’ πρ’ ντίντζ μπ’γκάτι»
Γιώργος Αθ.Μητώνας
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΛΙΒΑΔΙ 2009 ΤΕΥΧ 32
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου